Падчас асенніх канікул іх актыўна наведваюць вучні 1-11 класаў. У раённай гімназіі таксама прайшла экскурсія ў краязнаўчым музеі “Спадчына” для тых, хто цяпер адпачывае ў аздараўленчым лагеры з дзённым знаходжаннем.

Яна пачалася з пытання, ці ведаюць вучні, што такое генацыд і халакост? Экскурсавод намеснік дырэктара па выхаваўчай рабоце Наталля Асіпук  расказала, што наш народ мужна змагаўся за свабоду і незалежнасць сваёй зямлі. Барацьба супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў ішла не толькі на франтах, але і ў партызанскіх брыгадах, падпольных групах,  якія дзейнічалі на акупаваных тэрыторыях. Практычна кожны беларус ўнёс свой уклад у Перамогу ў Вялікай Айчыннай вайне. Аднак кошт свабоды заваяваны страшнай і дарагой цаной. Загінуў кожны трэці беларус. Зруйнавана і ператворана ў попел мноства вёсак. На інтэрнет-сайце Нацыянальнага архіва Рэспублікі Беларусь размешчана агульнадаступная база дадзеных “Беларускія вёскі,  спаленыя ў гады Вялікай Айчыннай вайны”. Па стане на сённяшні дзень у ёй змяшчаецца дакументальна пацверджаная інфармацыя аб 9097 вёсках, знішчаных нацыстамі поўнасцю і часткова, з насельніцтвам і без. Спаленыя беларускія вёскі –  гэта не проста ахвяры вайны. Яны вынік мэтанакіраванай палітыкі генацыду фашысцкага камандавання.

Чорнае полымя вайны і жахі акупацыйнага рэжыму не абышлі бокам і наш раён. Крывавы след фашысцкага тэрору закрануў кожную сям’ю. За гады Другой сусветнай вайны Маларытчына страціла каля 5 тысяч мірных жыхароў. У Германію было вывезена 3677 чалавек, на франтах і ў партызанскіх атрадах загінула каля 1260 чалавек. Падчас карных аперацый, праведзеных фашыстамі на тэрыторыі Маларыцкага раёна,  было дашчэнту спалена 13 вёсак, з іх адна – Зялёныя Буды – не адрадзілася.

 Наталля Асіпук адзначыла, што Генеральная пракуратура Рэспублікі Беларусь у красавіку 2021 года ўзбудзіла крымінальную справу па факце генацыду насельніцтва Беларусі падчас Вялікай Айчыннай вайны і ў пасляваенны перыяд. Мэта яе – захаваць памяць пра лёс мірных грамадзян Беларусі, у тым ліку жыхароў Маларыцкага раёна, якія былі знішчаны, расказаць пра раней невядомыя трагічныя падзеі. У аснову прынятага рашэння пакладзены звесткі аб гібелі мільёнаў беларусаў і іншых асоб у выніку зверстваў нямецкіх акупантаў і іх памагатых.

Памяць – катэгорыя рухомая. Каб гераічныя падзеі мінулага не сышлі ў нябыт, а яго трагічныя старонкі не абярнуліся новай бядой, пра іх варта ўспамінаць і гаварыць, на іх неабходна выхоўваць сучасную моладзь. Сённяшнія падзеі ва Украіне – страшны прыклад наступстваў гістарычнага забыцця, бяспамяцтва,  ігнаравання трагічных урокаў гісторыі.

Мікалай  НАВУМЧЫК.

Фота аўтара.

https://www.malorita.by/?p=71780

Нядаўна цікавая і пазнавальная экскурсія была праведзена для 28 падлеткаў з г.Ніжні Ноўгарад (Расія). Усе яны – удзельнікі ўзорнага калектыву выканаўцаў на рускіх народных інструментах “Ніжагародскія лыжачнікі”.
– Мы вяртаемся з міжнароднага музычнага конкурсу, які праводзіўся ў Францыі, – кажа Аляксандр Чарнышоў, памочнік кіраўніка. – У Маларыце затрымаліся на двое сутак, каб адпачыць. Узрост нашых юных музыкантаў – ад 7 да 15 гадоў.
“Ніжагародскія лыжачнікі” – неаднаразовыя лаўрэаты фестываляў розных узроўняў. Са сваімі музычнымі нумарамі яны аб’ехалі паў-Еўропы і амаль усю Расію. Усюды выступленні юных артыстаў праходзілі на “ўра”.Тое ж самае было і ў актавай зале ліцэя сельскагаспадарчай вытворчасці, дзе музыкі радавалі гледачоў сваёй творчасцю на працягу гадзіны.
– Нас цёпла сустрэла Маларыта, – прызнаецца Аляксандр Ільіч. – Асобы клопат пра сябе адчулі з боку Станіслава Лешчука, дырэктара, і ўсяго педагагічнага калектыву. На 2 дні мы спыніліся ў інтэрнаце прафліцэя. Тут для нас былі створаны камфортныя ўмовы пражывання. Усім дзякуй за гасціннасць і цёплы прыём.
– Аляксандр Ільіч, а чаму выбралі Маларыту?
– Наш калектыў пабываў у многіх краінах. Многае ўбачылі, пачулі і адчулі. Ёсць што і з чым параўнаць. Маларыта нам адразу падалася своеасаблівым маленькім Парыжам. Хоць сюды мы прыехалі тады, калі надвор’е было халоднае, але адразу адчулі цеплыню сэрцаў маларытчан. У вас ёсць самае важнае – гасціннасць, душэўная далікатнасць, сардэчнасць. У Еўропе такое адсутнічае. А вось у Беларусі, на Маларытчыне, адчулі сябе як дома. Гэта не падманлівы стан, а сапраўдны, натуральны. Душы беларусаў і расіян роднасныя. Лічу, што дзяржаўныя межы паміж нашымі краінамі – гэта чыстая фармальнасць. Пабываць у Маларыце параілі знаёмыя. Нам, сапраўды, пашанцавала. Такая магчымасць выпала – і мы ў вашым райцэнтры. Разам з дзецьмі зазірнулі ў магазіны, наведалі басейн універсальнага спартыўнага комплекса “Жамчужына”, пахадзілі па ціхіх вулачках горада. Маларытчанам можна па-добраму пазайздросціць. Такі цудоўны горад, такая інфраструктура! Не ва ўсіх гарадах можна такое ўбачыць.
Мікалай НАВУМЧЫК.
На здымку: “Ніжагародскія лыжачнікі” пасля экскурсіі ў краязнаўчым музеі “Спадчына” раённай гімназіі.
Фота аўтара.

Опубликовано в “ГЧ” 10.04.2013 г.

– У нас гасцілі тыя нямецкія сем’і, у якіх мінулым летам на аздараўленні пабывала 14 маларыцкіх падлеткаў, – кажа Святлана Хальпукова, кіраўнік аддзялення фонду “Дзецям Чарнобыля”. – Нашы партнёры выказалі жаданне паглядзець, у якіх умовах жывуць і выхоўваюцца дзеці з сем’яў перасяленцаў.
У першы дзень знаходжання ў Маларыце для саксонцаў была праведзена азнаямляльная экскурсія на горадзе. Госці таксама наведалі раённы Цэнтр народнай творчасці.
Насычаным стаў трэці дзень. Амаль 4 гадзіны нямецкая дэлегацыя знаходзілася ў сценах раённай гімназіі. Сустракалі яе тут з хлебам-соллю на вышытым ручніку.Затым вучні ўстановы адукацыі на нямецкай мове расказвалі пра гімназію, свае вучэбныя кабінеты, пра тое, чым захапляюцца, як праводзяць вольны час. Размова атрымалася пазнавальнай і насычанай. Замежныя госці таксама цікавіліся матэрыяльнай базай установы адукацыі, арганізацыяй навучальнага працэсу. На працяглы час саксонцы затрымаліся ў бібліятэцы гімназіі. Тут яны разважалі пра адукацыю Германіі, праводзілі паралелі з Беларуссю, выказвалі свае думкі пра ролю кнігі ў жыцці сучасных дзяцей, а таксама пазнаёміліся з вучэбнымі дапаможнікамі па нямецкай мове для вучняў 5-11 класаў.
Вельмі захапіў немцаў і краязнаўчы музей “Спадчына”.
– Багатая ў вас матэрыяльная і духоўная спадчына, – казалі госці, – і вы здолелі яе захаваць. Гэта – важны наглядны элемент для выхавання маладога пакалення. Спадчыну свайго народа неабходна ведаць, вывучаць і зберагаць. Яна з’яўляецца своеасаблівым апазнавальным знакам нацыі, яе душой.
Асабліва ў захапленні дэлегацыя была ад касцюмаў Маларыцкага строю адзення. Немцаў вельмі ўразіў і зачараваў наш фартушок. Не менш было здзіўленняў і ад убачаных вышытых карцін, якіх у музеі захоўваецца амаль 2 дзясяткі…
Затым паміж вучнямі гімназіі, якія вывучаюць нямецкую мову, і гасцямі ў кабінеце інфарматыкі адбылася “Свая гульня”. Усе пытанні ў ёй былі звязаны з Германіяй: яе гісторыяй, літаратурай, музыкай, архітэктурай, вядомымі людзьмі…
– Чым уразіла вас Маларыта? – не мог не пацікавіцца я ў замежных гасцей.
– Вельмі прыгожы і сучасны гарадок, чысты, утульны, – адказалі яны. – У нашым г. Лёбау пражывае прыкладна 13 тысяч жыхароў. Параўноўваючы 2 населеныя пункты, мы прыйшлі да высновы, што Маларыта імкліва набліжаецца да еўрапейскага ўзроўню. У чымсьці, магчыма, ужо і пераўзышла яго. Нам запомніцца ваш горад цішынёй, спакоем, размеранасцю жыцця, елкамі і цвіценнем кветак на плошчы, усмешкамі маларытчан, сонечнымі днямі і шчырасцю сэрцаў людзей.
* * *
Асноўным перакладчыкам на працягу знаходжання гасцей з Германіі была Святлана Хальпукова, дапамагала ёй Данута Ткачук. Саксонцы падкрэслілі высокі ўзровень валодання настаўніцамі нямецкай мовай.
Мікалай Навумчык.
На здымку: у час наведвання нямецкай дэлегацыяй раённай гімназіі.

Опубликовано в “ГЧ” 1.06.2013 г. 

Ён расказвае, што падчас Вялікай Айчыннай вайны сувязь паміж вайсковымі часцямі, насельніцтвам ажыццяўляла ваенна-палявая пошта. Франтавыя лісты перасылаліся бясплатна. Іх складалі ў форме трохкутніка: бралі прамавугольны ліст, згіналі спачатку справа налева, а затым – злева направа. Пры гэтым заставалася невялікая палоска паперы, якую устаўлялі ў атрыманы трохкутнік. Іх ніхто не заклейваў. Маркі не выкарыстоўваліся, а адрас звычайна пісалі зверху ліста.

Цяпер у фондзе краязнаў­чага музея “Спадчына” за­хоўваюцца пісьмы і  паштовыя карткі з фронту. Большасць з іх маюць канкрэтных адрасатаў у 12 населеных пунктах раёна. На салдацкіх трохкутніках стаяць паштовыя штампы,  датаваныя 1943-1945 гадамі. Амаль палова з іх адрасавана маці, столькі ж – жонкам і толькі чатыры – бацьку. Напісаны лісты на рознай паперы: звычайных аркушах са школьных сшыткаў ці блакнотаў,  адваротным баку казённых бланкаў, абрыўках плакатаў.

Пажаўцелыя ад часу, з тэкстам, які ўжо не заўсёды выразна чытаецца, пісьмы найчасцей напісаны звычайным алоўкам ці сінімі чарніламі, якія выцвілі. Некаторыя – з пабляклым штампам палявой пошты і адзнакамі ваеннай цэнзуры. Пісьмы з фронту – сведчанне таго, што чалавек яшчэ жывы,  ваюе з ворагам ці ляжыць у шпіталі. Гэтыя лісты чакалі штодзень,  а атрымаўшы, з нецярпеннем чыталі ўсёй сям’ёй. У кожным лісце з фронту – асабістае, перажытае, выпакутаванае. Салдаты ў іх цікавяцца, як дамашнія справы, перажываюць за тое, ці падрыхтаваліся,  напрыклад, да зімы,  сяўбы, уборкі. І ні слова няма пра свае цяжкасці. Кожны радок прасякнуты ў пісьме незвычайнай цеплынёй,  сардэчнасцю і шчырасцю. Колькі ўкладзена ў яго чалавечай дабрыні,  веры, спагады, любові…

Перачытаем некаторыя салдацкія трохкутнікі.

Ліст адрасаваны Домне Корань з вёскі Арэхава: “10 мая 1945 года. Добры дзень, дарагія бацькі! Прывітанне, любімая жонка і дзеткі Кацюша, Коля, усе родныя і знаёмыя! Я зараз знаходжуся ў самым цэнтры Германіі, непадалёк ад  Берліна. Добра тут у іх. Навошта немцы рабавалі просты народ, калі былі на нашай тэрыторыі? Чаго ім не хапала? Усё ж   ёсць. На няшчасці іншых нельга стаць шчаслівымі. Бог такога здзеку не даруе праклятаму немцу. Гітлеру і Гебельсу прыйшоў капут, а вайне – канец. Хутка зусім даб’ём фашысцкую гадзіну. Да вас прыеду з перамогай! Няхай жыве дзень 9 Мая,  Дзень Перамогі над ворагам. Гэта свята ўсенароднае. Вораг разбіты, а перамога за намі! Вітаю вас,  дарагія бацькі. Вайна скончылася. Да сустрэчы! Васіль Корань”.

У наступнага ліста адрасат – Марыя Сянчук з в. Хаціслаў: “9 снежня 1944 года. Прывітанне ад Сенчука Паўла! Дарагія мае бацькі, жонка і дзеці Пецька, Стэфан, Кацярынка, спяшаюся вам паведаміць, што я пакуль жывы. Цяпер знаходжуся ў шпіталі, аднак рана хутка зажывае. Спадзяюся, што неўзабаве зноў буду біць ненавіснага ворага. Перадавайце “Добры дзень!” ад мяне ўсім,  каго я ведаў.  Расказвайце больш падрабязна пра жыццё ў вёсцы. Чакаю адказу”.

Мікалай   НАВУМЧЫК.

https://www.malorita.by/?p=63199

Фота райгазеты “Голас часу”

Экскурсавод пераходзіць да раздзела “Пісьмы з фронту”. Цяпер у краязнаўчым музеі “Спадчына” Маларыцкай раён­най гімназіі захоўваецца 50 пісем і 7 паштовых картак з фронту. 54 з іх маюць канкрэтных адрасатаў у 12 населеных пунктах раёна. На салдацкіх трохкутніках стаяць паштовыя штампы, датаваныя 1943—1945 гадамі. Амаль палова пісем адрасавана маці, столькі ж — жонкам і толькі чатыры — бацьку. Напісаны лісты на рознай паперы: звычайных ар­кушах са школьных сшыткаў ці блакнотаў, адваротным баку ка­зённых бланкаў, абрыўках плакатаў.

Пісьмы з фронту — сведчанне таго, што чалавек яшчэ жывы, ваюе з ворагам ці ляжыць у шпіталі. Гэтыя лісты чакалі што­дзень, а атрымаўшы, з нецярпеннем чыталі ўсёй сям’ёй. Іх паказвалі родным, суседзям і вельмі радаваліся.

Пажаўцелыя і нават парыжэлыя ад часу пісьмы. Салдаты ў іх ці­кавяцца, як дамашнія спра­вы, перажываюць за тое, ці падрыхтаваліся, напрыклад, да зімы, сяўбы, уборкі.  І ні слова няма пра свае цяжкасці.

Перачытаем некаторыя сал­дацкія трохкутнікі. Вось ка­роценькія пісьмы. Першае ад­ра­савана Марыі Сянчук з в. Хаціслаў:

“9 снежня 1944 года. Прывітанне ад Сенчука Паўла! Дарагія мае бацькі, жонка і дзеці Пецька, Стэфан, Кацярынка, спяшаюся вам паведаміць, што я пакуль жывы. Цяпер знаходжуся ў шпіталі, аднак рана хутка зажывае. Спадзяюся, што неўзабаве зноў буду біць ненавіснага ворага. Перадавайце “Добры дзень!” ад мяне ўсім, каго я ведаў.  Расказвайце больш падрабязна пра жыццё ў вёсцы. Чакаю ад­казу”.

Яшчэ адзін ліст з фронту прыйшоў да Цярэнція Сацюка з г.Маларыта.  Кірыл Смаль піша:

“24.08.1944. Добры дзень, дарагое маё сямейства! Я пакуль жывы, але нездаровы: шматлікія раны вельмі напамінаюць пра сябе. Мне цяжка. Спадзяюся з божай дапамогай хутка ўстаць на ногі. Шкада, што цяпер не магу, як раней, працаваць на зямлі. Успамінаю мірны час і ўяўляю сябе аратым, які ідзе па баразне за канём. Цяпер самы час падрыхтаваць зямельку да будучага ўраджаю… Дарагія мае дзеткі, я звяртаюся да вас! Таня,  Вера, Міша,  Міця і Дуня, слухайцеся заўсёды маму, дапамагайце ёй ва ўсім.Толькі так, дружна, разам, можна вы­жыць. Маё бацькоўскае благаславенне на вас. Цалую. Пішыце”.

Наступны ліст адрасаваны Домне Корань з вёскі Арэхава:

“10 мая 1945 года. Добры дзень, дарагія бацькі! Прывітанне, любімая жонка і дзеткі Кацюша, Коля, усе родныя і знаёмыя! Я зараз знаходжуся ў самым цэнтры Германіі, непадалёк ад Берліна. Добра тут у іх. Навошта немцы рабавалі просты народ, калі былі на нашай тэрыторыі? Чаго ім не хапала? Усё ж ёсць. На няшчасці іншых нельга стаць шчаслівымі. Бог такога здзеку не даруе праклятаму немцу. Гітлеру і Гебельсу прыйшоў капут, а вайне — канец. Хутка зусім даб’ём фашысцкую гадзіну. Да вас прыеду з перамогай! Няхай жыве дзень 9 Мая, Дзень Перамогі над ворагам. Гэта свята ўсенароднае. Вораг разбіты, а перамога за намі! Вітаю вас, дарагія бацькі. Вайна скончылася. Да сустрэчы! Васіль Корань”.

А вось такі ліст з фронту  ат­рымала Сафія Лук’янчук з вёскі Гвозніца:

“10 снежня 1944 года. Дарагая жонка Сафія і ненаглядныя дзеткі Міша і Хэлца! Дарагое маё сямейства, паведамляю вам, што я жывы і здаровы. Вам жадаю добрага здароўя і поспеху ў дамашнім жыцці. Дасылаю табе, дарагая жонка Сафія, чыстасардэчнае чырвонаармейскае прывітанне. А дзеткам, Мішу і Хэлцы, жадаю добрага здароўя і шчасця. Дарагі сынок Міша, калі ёсць у нашай вёсцы школа, прашу цябе, ідзі вучыся. Калі няма абутку, то няхай маці папросіць у каго-небудзь, каб сплялі лапці. Але ў школе неабходна вучыцца, бо вучэнне — гэта свет, а невучэнне — цемра. Дарагая жонка Сафія, як атрымаеш маё пісьмо, то адразу напішы адказ. Як ты жывеш сама? Мне перадалі, што ў цябе дрэннае здароўе. Прашу, не вельмі знясільвайся працай. Як будзем жывыя, то ўсё разам будзем нажываць пасля вайны. Па мне вельмі не сумуй. Ужо блізка перамога над ненавісным ворагам. Вярнуся — і зажывём шчасліва на сваёй роднай зямлі.

Таксама дасылаю прывітанне маці і бацьку, сястры Парасцы. Дашлі мне адрас швагра Івана. Ці жывы ён? Дзе ваюе? Яшчэ перадай прывітанне Ільі з яго сямействам, хрышчонаму бацьку, сястрыцы Каці, Ульяне, суседу Паўлу Янкевічу і Уладзіку, брату Рыгору і яго жонцы Паліне.

І яшчэ. Ці закончыла будаваць сястра Параска сваю хату? Ці, можа, усе жывяце разам? Глядзіце, каб было цёпла. Напішыце, ці ёсць у вас дровы на зіму. У нас тут цёпла, як вясной, ідуць дажджы. Думаю, што і ў вас няма маразоў, бо нас аддзяляе недзе 600 км.

Нам далі добрае адзенне і чыстую пасцельную бялізну. Пастаянна бываем у лазні. З навукай я спраўляюся не горш за іншых. Мне ўсё зразумела. Толькі вось сумую па сваёй сям’і. Хто пасля мяне пайшоў служыць на фронт? З таварышаў побач нікога няма. Часта бачу Івана Зялько.

Да сустрэчы! Лука Іванавіч Лук’янчук”.

Пісьмы з фронту – гэта па­мяць, най­каштоўнейшыя дакументы,  праў­дзівы летапіс вайны, за­павет нам, якія жывуць сёння, і тым, хто пры-йдзе ў гэты свет заўтра.

Мікалай НАВУМЧЫК.

https://www.malorita.by/?p=32559

Гэтая сямейная пара шмат гадоў займаецца валанцёрскай дзейнасцю: Дзіэн дапамагае мясцоваму музею збiраць і захоўваць інфармацыю аб нямецкіх перасяленцах у ЗША, Уолтар – іграе ў гарадскім духавым аркестры. Абое спяваюць у хоры і актыўна ўдзельнічаюць у грамадскіх мерапрыемствах горада. З 2002 па 2007 гады Дзіэн і Уолтар, якія цяпер ужо на заслужаным адпачынку, былі арганізаторамі праграмы аздараўлення дзяцей з сямей-перасяленцаў з зоны радыяцыйнага забруджвання. Яны па ўласнай ініцыятыве і на ўласныя сродкі прымалі ў сябе дзяцей з Беларусі ў час летніх канікулаў, у тым ліку – і з Маларыты. Адна з мэт сёлетняга візіту – пазнаёміцца з тымі сем’ямі, чые дзеці былі ў іх на аздараўленні ў мінулыя гады. Амерыканцы з задавальненнем пабывалі ў краязнаўчым музеі “Спадчына”. Адкрылі для сябе шмат новага. Выклікалі асаблівую цікавасць экспанаты раздзелаў “Маларыцкі строй адзення”, “Вышыўка”, “Сельскагаспадарчыя прылады працы”. Самае цікавае сфатаграфавалі на памяць.
Для гасцей са Злучаных Штатаў Амерыкі таксама была праведзена экскурсія па раённай гімназіі. Перакладчыкам падчас наведвання амерыканцамі ўстановы адукацыі стала Алена Ляшчук, настаўніца англійскай мовы.
Мікалай ІВАНОЎ.
На здымку: госці са Злучаных Штатаў Амерыкі на экскурсіі ў музеі “Спадчына”. Фота аўтара.

Опубликовано ГЧ № 48 от 25.06.16г.

https://www.malorita.by/?p=15700

— Меня интересует история родного края, история Беларуси, события Великой Отечественной войны. Собираюсь по пути рассказать ровесникам собранные мною факты о Малоритском районе, который одним из первых принял удар гитлеровской Германии. Несколько наших деревень разделили судьбу Хатыни. Борки и Заболотье возродились из пепла, а Зеленые Буды — нет...

Евгений углубленно изучает историю уже много лет. Факты из летописи родного края собирал вместе со сверстниками и заместителем директора Малоритской районной гимназии, руководителем краеведческого музея «Спадчына» Николаем Наумчиком. В детали помогала вникать и учитель истории Ирина Сацюк. В результате в олимпиадах районного и областного уровней ребятам не было равных. Евгений не однажды завоевывал дипломы II и III степени третьего этапа республиканской олимпиады по истории:

— Считаю, что знаниями о Великой Отечественной войне, восстановлении разрушенной страны и этапах развития независимой Беларуси должен обладать каждый гражданин. В 1945‑м мы спасли мир от коричневой чумы. К сожалению, нацизм опять поднимает голову. Этого нельзя допустить.

— Знать свое прошлое мы обязаны, чтобы продолжать дело дедов и прадедов, — считает участник «Поезда Памяти». — Мой старший брат Андрей поступил в Военную академию Республики Беларусь. А я мечтаю сделать максимум добрых дел на благо родной страны и малой родины.

материалы с сайта https://www.sb.by/articles/vo-imya-rodiny.html

Марк Ярмашук нарадзіўся ў 1921 годзе ў вёсцы Збураж. Скончыў чатыры классы школы. З 15 чэрвеня 1943 года па 1 жніўня 1944 года ён быў у партызанскім атрадзе імя Варашылава партызанскай брыгады імя Леніна. За час змагання з ворагам атрымаў тры раненні. Пра гэта сведчаць адпаведныя даведкі (форма № 16 УВВ), выдадзеныя ваенным тылавым эвакуацыйным шпіталем №925. 

Першы раз Марк Ярмашук быў паранены ў левую руку. Гэта здарылася 12 верасня 1944 года падчас бітвы пад Варшавай. Тады Марк Пятровіч  ваяваў у складзе 562-га стралковага палка 165-й стралковай дывізіі. У шпіталі лячыўся амаль месяц, а пасля вярнуўся на фронт і стаў зноў змагацца з ворагам у сваім палку. Другое раненне Марк Ярмашук атрымаў у голень 14 студзеня 1945 года падчас прарыву Нарвскага плацдарма ў ходзе Ленінградска-Наўгародскай аперацыі. У шпіталі прабыў месяц. Выпісаны з яго як годны да страявой службы. Марк Ярмашук зноў вярнуўся у строй. Трэцяе раненне (скразное ў  левую нагу) напаткала яго 3 сакавіка 1945 года падчас бою за горад Данцыг (Польшча). Рана доўга не зажывала. Перамогу чырвонаармеец сустрэў у ваенным тылавым эвакуацыйным шпіталі № 925, дзе прабыў некалькі месяцаў.

У студзені 1946 года  Марк Ярмашук  вярнуўся на малую радзіму, у вёску Збураж. Праз некаторы час стаў працаваць брыгадзірам у мясцовым калгасе, потым быў старшынёй рэўкамісіі…

Баявы шлях Марка Пятровіча адзначаны ўзнагародамі, у тым ліку ордэнам Чырвонай Зоркі, ордэнам Айчыннай вайны І ступені, медалямі “За Перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941–1945 гадоў” і “За баявыя заслугі”.

На здымку: Марк Ярмашук (справа), сярод саслужыўцаў. Фота 1945 года.

Мікалай  НАВУМЧЫК

https://www.malorita.by/?p=79068

— Асаблівую цікавасць выклікае раздзел “Нумізматыка”, — гаворыць дзесяцікласнік Кірыл Крэйдзіч, член пошукавай групы, якая не адзін год існуе пры музеі. — У ім знаходзіцца шмат манет і папяровых купюр розных гадоў выпуску. У час экскурсіі вучні ўважліва слухаюць і пра барацінкі, якія можна нават патрымаць у руках.
— У музейнай калекцыі знаходзіцца 4 барацінкі, — дадае дзесяцікласніца-экскурсавод Ганна Сярдзюк. — Барацінка — неафіцыйная назва медных шэлегаў (солідаў) Польскага Каралеўства і Вялікага Княства Літоўскага, якія чаканіліся ў 1659—1668 гадах. Барацінка з’яўляецца сведкай таварнай вытворчасці, рамяства, мясцовых і міжнародных эканамічных сувязей.З энцыклапедычнай і даведачнай літаратуры вядома, што ў 1659 годзе з мэтай паляпшэння фінансавага становішча Рэчы Паспалітай за кошт даходаў манетных двароў у грашовае абарачэнне ўпершыню былі ўведзены медныя соліды, якія ішлі па курсе 3 соліды за 1 грош. Тагачасны загадчык кракаўскага манетнага двара Ціт Лівій Бараціні прапанаваў выпуск новых крэдытных грошай, накіраваных на пакрыццё даўгоў. У 1663 годзе было прынята рашэнне аб новай эмісіі меднай манеты.
— У дакументах другой паловы ХVІІ стагоддзя медны солід называўся шэлегам, часам з удакладненнем “грубы” з-за адносна тоўстага манетнага кружка або “чырвоны” з-за колеру манетнага металу, — расказвае Кірыл Крэйдзіч. — Зрэдку сустракаецца яшчэ і назва барацінчык. У Беларусі барацінкі выпускаў Брэсцкі манетны двор.
Барацінкі ў музейнай калекцыі гімназіі з’явіліся яшчэ ў 2012 годзе. Манеты, знойдзеныя на тэрыторыі Маларыты, — асабліва каштоўныя экспанаты. Тры манеты, памерам паўтара сантыметра, датаваны 1666 годам, адна — 1661. На іх аверсе змешчана выява Яна Казіміра Вазы, на рэверсе — “Пагоня”.
Вядома, што ў Сярэднявеччы людзі кідалі барацінкі за спіну і загадвалі добрае надвор’е. На Вялікдзень сяляне гэтыя манеты раскідвалі ў паўднёвай частцы поля, каб быў вялікі ўраджай.

Мікалай НАВУМЧЫК.
Фота аўтара.

матэрыял з сайта https://nastgaz.by/malarytskiya-baratsinki/

Пошукам і апрацоўкай трохкутнікаў з Вялікай Айчыннай вайны займаецца пошукавая група вучняў, якая дзейнічае пры школьным музеі ўжо не адзін год.
— Пісьмы з фронту — сведчанне таго, што чалавек яшчэ жывы, ваюе з ворагам ці ляжыць у шпіталі, — гаворыць дзесяцікласніца-пошукавец Марыя Сацюк. — Гэтыя лісты чакалі штодзень, а атрымаўшы, з нецярпеннем чыталі ўсёй сям’ёй. Іх паказвалі родным, суседзям і вельмі радаваліся. Салдацкія трохкутнікі — старонка Вялікай Айчыннай вайны. Гэтыя маленькія гістарычныя дакументы мінулай вайны маюць асаблівую каштоўнасць, бо звязваюць у адно цэлае час, памяць і забыццё.— Чытаеш пісьмы з фронту — і ахопліваюць незвычайныя пачуцці, — расказвае дзесяцікласніца-пошукавец Настасся Шаўкапляс. — Адразу судакранаешся з жывой гісторыяй, унутраным светам і асабіста перажытым тых, хто гэтыя лісты пісаў. У франтавых пісьмах дакладна перададзена атмасфера ваеннага ліхалецця. Памятыя і пажаўцелыя ад часу, напісаныя найчасцей алоўкам, некаторыя абвугленыя, з пабляклым штампам палявой пошты і адзнакамі ваеннай цэнзуры, некаторыя ўжо дрэнна чытаюцца. Але якой незвычайнай цеплынёй, сардэчнасцю і шчырасцю прасякнуты кожны радок у пісьме, колькі ўкладзена чалавечай дабрыні, спагады, любові…
— Па словах маларытчан, ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны, франтавыя пісьмы найчасцей пісаліся тады, калі ўзнікала магчымасць: паміж жорсткімі баямі, у акопах пад свіст куль, гул артылерыйскай кананады, разрывы снарадаў і бомб, на тумбачках у шпіталях і бліндажах, нават на прыкладзе вінтоўкі, на лясным пяньку, у зямлянцы, — гаворыць дзесяцікласніца-пошукавец Ганна Уласюк. — Няроўны почырк ад рукі, якая дрыжыць, звычайныя пытанні да жонкі, дзяцей і бацькоў, перажыванні і нават прызнанні ў каханні. Лісты з палёў баёў надзвычай дакладна паведамляюць пра тое, што, дзе, калі і як было. Колькі ў іх цеплыні, веры, пяшчоты, надзеі, любові і клопату пра самых блізкіх людзей. Вайна, здавалася, адступала, калі салдат даставаў аркуш паперы, аловак і пісаў дадому. Пісаў пра тое, што думаў і перажываў. Не звяртаў увагі ні на стыль сваіх пісем, ні на мову, ні на магчымыя памылкі. Ці да гэтага тады было? Галоўнае — напісаць пра сябе хоць некалькі радочкаў, паведаміць, што жывы і здаровы.Пісьмы з фронту ўжо даўно перасталі быць асабістай справай. Цяпер яны належаць гісторыі, якую павінны ведаць усе. Іх месца — у музеях, а не ў сямейных архівах.
Перачытаем некаторыя салдацкія трохкутнікі. Вось пісьмо, адрасаванае Домне Корань з вёскі Арэхава: “10 мая 1945 года. Добры дзень, дарагія бацькі! Прывітанне, любімая жонка і дзеткі Кацюша, Коля, усе родныя і знаёмыя! Я зараз знаходжуся ў самым цэнтры Германіі, непадалёк Берліна. Добра тут у іх. Навошта немцы рабавалі просты народ, калі былі на нашай тэрыторыі? Чаго ім не хапала? Усё ж ёсць. На няшчасці іншых нельга стаць шчаслівымі. Бог такога здзеку не даруе праклятаму немцу. Гітлеру і Гебельсу прыйшоў капут, а вайне — канец. Хутка зусім даб’ём фашысцкую гадзіну. Да вас прыеду з перамогай! Няхай жыве дзень 9 Мая, Дзень Перамогі над ворагам. Гэта свята ўсенароднае. Вораг разбіты, а перамога за намі! Вітаю вас, дарагія бацькі. Вайна скончылася. Да сустрэчы! Васіль Корань”.
Другі ліст адрасаваны Софіі Лук’янчук з вёскі Гвозніцы: “10 снежня 1944 года. Дарагая жонка Софія і ненаглядныя дзеткі Міша і Хэлца! Дарагое маё сямейства, паведамляю вам, што я жывы і здаровы. Вам жадаю добрага здароўя і поспеху ў дамашнім жыцці. Дасылаю табе, дарагая жонка Софія, чыстасардэчнае чырвонаармейскае прывітанне. А дзеткам, Мішу і Хэлцы, жадаю добрага здароўя і шчасця. Дарагі сынок Міша, калі ёсць у нашай вёсцы школа, прашу цябе, ідзі вучыся. Калі няма абутку, то няхай маці папросіць у каго-небудзь, каб сплялі лапці. Але ў школе неабходна вучыцца, бо вучэнне — гэта свет, а невучэнне — цемра. Дарагая жонка Софія, як атрымаеш маё пісьмо, то адразу напішы адказ. Як ты жывеш сама? Мне перадалі, што ў цябе дрэннае здароўе. Прашу, не вельмі знясільвайся працай. Як будзем жывыя, то ўсё разам будзем нажываць пасля вайны. Па мне вельмі не сумуй. Ужо блізка перамога над ненавісным ворагам. Вярнуся — і зажывём шчасліва на сваёй роднай зямлі.
Таксама дасылаю прывітанне маці і бацьку, сястры Парасцы. Дашлі мне адрас швагра Івана. Ці жывы ён? Дзе ваюе? Яшчэ перадай прывітанне Ільі з яго сямействам, хрышчонаму бацьку, сястрыцы Каці, Ульяне, суседу Паўлу Янкевічу і Уладзіку, брату Рыгору і яго жонцы Паліне.
І яшчэ. Ці закончыла будаваць сястра Параска сваю хату? Ці, можа, усе жывяце разам? Глядзіце, каб было цёпла. Напішыце, ці ёсць у вас дровы на зіму. У нас тут цёпла, як вясной, ідуць дажджы. Думаю, што і ў вас няма маразоў, бо нас аддзяляе недзе 600 км.
Нам далі добрае адзенне і чыстую пасцельную бялізну. Пастаянна бываем у лазні. З навукай я спраўляюся не горш за іншых. Мне ўсё зразумела. Толькі вось сумую па сваёй сям’і. Хто пасля мяне пайшоў служыць на фронт? З таварышаў побач нікога няма. Часта бачу Івана Зялько.
Да сустрэчы! Лука Іванавіч Лук’янчук”.

Мікалай НАВУМЧЫК,
намеснік дырэктара па вучэбна-метадычнай рабоце Маларыцкай раённай гімназіі.
Фота аўтара.

матэрыял з сайта https://nastgaz.by/podyh-gistoryi/